Ceza hukukunda hareketle ilgili daha önce twitter sayfamızda (https://twitter.com/Selman_Dursun/with_replies) paylaştığımız bazı sözleri derlemeyi yararlı bulduk. Ayrıntı için bkz. Dursun, Disiplinler Arası Bir Yaklaşımla Ceza Hukukunda Hareket Kavram ve Terimi, Ankara, Seçkin, 2021.
Goethe’ye atfedilen bir söze göre; “Düşünmek kolay, hareket etmek zordur ve kendi düşüncelerini fiile çevirmek dünyanın en zor şeyidir”. [Goethe: “Yalnız bilmek yetmez uygulamak gerek Yalnız istemek yetmez yapmak da gerek”] O halde bütünlük açısından belki (Faust’taki) daha meşhur sözünü de zikretmek gerek: “Başlangıçta fiil vardı” (Im Anfang war die That) Söz, anlam, kuvve ve fiil sıralaması…
Hareketin fiil olarak (Kant) mı yoksa fiilin hareket olarak (Hegel) mı isnadiyeti? Hareket nitelikli fiziki bir olgu mu yoksa sırf anlamsal (semantik) bir yapı mı? İhmal hareketle çelişik bir karşıt mı?
[Varlığın anlamını ve bütünlüğünü ancak koşullarının ardışıklığı içinde algılayabiliriz. Hareket, hayatla birlikte malik olunan yapısal bir olgudur.] Şartların önemi hakkında Bentham: “Bazı şartlarda bir adamı öldürmek bile faydalı olabilir; başka şartlarda onun önüne yemek koymak dahi zararlı olabilir” der.
“Doğal hukukun babası” Aristo’ya göre devinim (kımıldanış), kuvvenin (gücün) fiile dönüşmesi, hareket ise hedef (amaç/gaye) içeren devinimdir. İradi ve ihtiyari hareketin, haksızlığa sebebiyet verme & haksızlık “işleme” ile ilişkisi, almanın “çalma” olması
Radbruch’a (1903) göre hareket; irade+fiil (=beden devinimi+netice+NB)+NB (nedensellik bağı) olup ihmal bunların reddi, hareketin çelişik karşıtıdır (a ve a-olmayan). Dolayısıyla ceza hukuku sistemi hareket ve ihmal temelinde ikici inşa edilmelidir. Krş.1930’da fikir değişikliği.
Wittgenstein: “Kolumu kaldırıyorum” olgusundan “kolum kalkıyor”u çıkardığımızda geriye ne kalır? (zihin/mind ile beyin/brain farkı). Lenk: Hareketten fiziki devinim çıkarılırsa geriye ne kalır veya devinime neyin eklenmesi gerekir ki hareket çıksın?
Doğayı açıklama & manevi olanı anlama (Dilthey) yaklaşımıyla, sosyolojinin ikinci kuşak kurucularından (sosyoloji=sosyal hareketin bilimi) Max Weber’e göre hareket; hareket edenin sübjektif bir “anlam” yüklediği (anlamsal/anlaşılır) insan davranışıdır (icra, ihmal veya tahammül).
Ateşli silahla öldürmedeki; 1) Silahı kaldırma 2) Kişiye doğrultma 3) Tetiği çekme 4) Silahın ateşlenmesi 5) Merminin silahtan çıkması 6) Kişiye isabet etmesi 7) Onu öldürmesi silsilesinde hareket ve netice/ler arası çizgi nerededir? Ateş etme/öldürme “hareketi”?
Filozof Austin’e göre iradeyi derhal takip eden bedeni devinimler hareket, diğerleri neticelerdir (irade edilemezler ancak kastedilebilirler). Günlük dilde hareketler, belirli neticelerle birleştirilerek (ateş etme/yaralama/öldürme vb) ifade edilir. Krş. Tasviri/anlamsal hareket
“Bitki ‘ortam’ına bağımlı biçimde ‘kımıldanır’; hayvan ‘çevre’sine karşı örgütlenmişliği oranında ‘davranır’; insan ise ‘dünya’sını değiştirmek üzere ‘eyler'[action, hareket eder]”(Duralı, Canlılar Sorununa Giriş: Biyoloji Felsefesiyle İlgili Araştırma).
Parsons’un, pozitivist&idealist yaklaşım sentezi iradeci hareket teorisine göre hareket; fail (anlam veren), amaç (gelecek), durum (mevcut) ve normatif yönelim (gelecek için mevcuda göre seçim) unsurlarından oluşur.Köprüden atlama sonucu ölüm “olayı”nın, intihar “hareketi” olması
Anlamın 16 ayrı manasından söz ediliyor. Bunların arasında iradeden (volition) başka “bir sembolün kullanıcısının/yorumlayıcısının işaret ettiği şey” de var. Ör. el kaldırmanın; selamlama, söz isteme, teklif/onay verme, egzersiz yapma vs. anlamlarına gelmesi (anlamsal hareket)
Anlamsal hareket fikri kapsamında iletişimsel hareket kuramı (communicative action, Habermas) hareketi; öznenin bir manaya vücut veren, sembolik(iletişimsel) dışavurumları olarak tanımlar. Sembollerin ifade ettiği anlam(buna bağlı olarak hareket de) kültürden kültüre değişebilir.
Fail ceza hukuku anlayışı, 1900’lerin başında semptomatik hareket (=failin kusurunun belirtisi) kuramına hatta v.Liszt’in cezanın özel önleme fikrine kadar götürülebiliyor. Temel eleştiri: Fiili mi yoksa fiilin izhar ettiği sosyal tehlikeliliği/zihniyeti mi cezalandırılıyoruz?
Sosyal bilimlerde, doğa bilimlerini model alan, tabiatçı, tümel, nomotetik yaklaşım mı yoksa anlam ve yorumu esas alan, tikel, idiografik anlayış mı? Açıklama (erklaeren) & anlama (verstehen) karşıtlığı. Krş. tabiatçı-nedensel hareket & amaçsal, sosyal, kişisel, anlamsal hareket.
V. Pfordten: İnsan hareketi bir gaye (ör. selamlama) ve bu gayeye yönelik araçtan (ör. el kaldırma, tokalaşma, söz) oluşur. Hukukun da özel bir gayesi (ör. adalet) ve bu gayeye ulaşmak için araçları (ör. normlar) bulunmaktadır (Dursun, Ceza Hukukunda Hareket, 2021, 117-118, 128).